Interview Riphagen

'Willen we de waarheid vertellen?'

Deze week gaat Riphagen in première, de nieuwe film van Pieter Kuijpers met Jeroen van Koningsbrugge. BiosAgenda sprak met de twee over bad guys, opportunisme en over het niet-benoemen van fouten uit het verleden.

20-9-2016 Door: Quirijn Foeken

Pieter Kuijpers, Jeroen van Koningsbrugge (c) Arjo Frank

Dries Riphagen was een van de grootste criminelen van Amsterdam. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaf hij meer dan 200 joden aan bij de politie om vervolgens al hun bezittingen te spelen. Riphagen wordt in de film gespeeld door Jeroen van Koningsbrugge.

BiosAgenda.nl: Klopt het dat jullie al meer dan tien jaar met deze film bezig zijn?

Pieter Kuijpers (P): Ja zoiets. Samen zijn we een jaar of acht mee bezig. Toen het boek van Bart Middelburg uitkwam in 1994 had ik hem al meteen gebeld omdat ik er een film over wilde maken. Maar toen was ik net afgestudeerd. We hebben toen jarenlang contact gehad over dat boek. Toen kwam ik erachter dat Jeroen ook gefascineerd was door het verhaal.

Jeroen van Koningsbrugge (J): Ik was bij hem op bezoek en toen zag ik het boek staan. Toen ben ik het gaan lezen en volgens mij zaten we een week later bij de VPRO. Ik werkte toen voor Draadstaal bij de VPRO en ik dacht dat als het ergens zou kunnen is het daar want...

P: [valt in]...we gaan toch een ander verhaal vertellen over de oorlog. De VPRO hadden we eigenlijk direct enthousiast gekregen maar toen moest het nog geschreven worden en gefinancierd.

J: Toen was het even van de radar. Toen had ik ergens in een interview gezegd dat we met de VPRO hiermee bezig waren. Toen belden ze me opeens weer. Zo gaat dat. Als je er niet achteraan blijft zitten dan verdwijnt het gewoon.

'Een verhaal over een bad guy was tien jaar geleden echt moeilijk om te financieren.'

BiosAgenda.nl: Maar duurt het dan zo lang omdat je ook druk bent met andere dingen?

P: Ook. Maar het script goed krijgen is een heel karwei. En de tijd moest ook wel een beetje rijp worden. Een verhaal over een bad guy was tien jaar geleden echt moeilijk om te financieren.

J: In No Country for Old Men was echt voor het eerst dat je dacht: hé, de slechterik wint nu. Dat werkte ineens wel.

P: En je kreeg natuurlijk Breaking Bad en The Soprano's. In Duitsland had je Der Untergang. Dus er was nu ook interesse om de andere kant van een verhaal te vertellen.

'Dat is toch die gast van Ik Hou Van Holland?'

BiosAgenda.nl: Riphagen is wel heel fout. Maar als je niets van hem weet denk je de eerste dertig minuten van de film dat hij wel ok is.

J: Je denkt: 'het is geen lieverdje maar het is geen badguy'. Je hebt wel het gevoel dat hij in een grijs gebied zit maar hij helpt wel mensen hier en daar. Dat was een bewuste keuze want als je na de eerste vijf minuten denkt: 'wat een lul', denk je 'mag die man dood?'. Zo kijk je naar films. Je weet, dit is de slechterik, dan wachten we nu op de goederik en dan wordt het duidelijk. Maar dat is hier natuurlijk niet zo. Je wil dat het publiek met diegene meegaat. Ik ben er best wel trots op dat gelukt is, want dat was nog best wel een klus.

BiosAgenda.nl: Is dat dan een kwestie van de verhaallijn of hoe je het personage neerzet?

J: Allebei. We hebben natuurlijk de fictieve figuur Jan van Liempd erbij gehaald om niet alles op één onsympathiek persoon neer te zetten. Maar toen we begonnen met repeteren merkten we dat Riphagen helemaal niet zo onsympathiek was. Het is een hele charismatische, grappige Amsterdammer. Dan denk je nog dat het een soort Nederlandse Schindler's List is. Maar dan kantelt het hele verhaal. Het voordeel is ook dat mensen mij niet kennen als iemand die slechteriken speelt. Mensen denken: hè, dat is toch die gast van Ik Hou Van Holland?

BiosAgenda.nl: Wat waren Riphagens motieven? Was is het een antisemiet of gewoon een opportunist?

J: Het is allebei. Hij was een enorme jodenhater, vanaf dag één. Maar het is ook echt een opportunist. We hebben er ook lang aan gedacht om de film De Opportunist te noemen. Maar zijn naam is zo heftig, Riphagen, dat klinkt niet als een vrolijke gozer.

P: Het is een goede naam voor een badguy.

J: Het is een schaker. Het is iemand die tien stappen vooruit denkt. En ook voor anderen denkt: 'hij gaat waarschijnlijk dit doen, dan doe ik dat enzovoorts'. De mensen lopen allemaal in de val. Alles is een vooropgezet plan, niks is toevallig.

BiosAgenda.nl: Was het ook een sadist? Genoot hij van zijn plan?

J: Ik denk dat hij in zijn hoofd echt dacht dat hij die mensen hielp. Hij denkt: 'deze mensen gaan sowieso dood. Maar ik geef ze twee weken langer te leven.' Ondertussen kon hij in die twee weken al het geld pakken. Voor zich zelf heeft hij het helemaal logisch gemaakt. Die man had gewoon een split personality.

P: Het is nou niet zo dat we daar een enorme studie naar hebben gemaakt. De onvoorstelbaarheid van het verhaal stond voor mij voorop. Ik wilde gewoon laten zien dat dit gebeurd is en hoe. Dat de topcrimineel van Amsterdam tegen de politie zei wat ze moesten doen en hen daarvoor betaalde. En dat die topcrimineel het verzet heeft gedwongen om hem te helpen vluchten. Dat is de omgekeerde wereld.

J: Als je het zo achter elkaar leest dan denk je: 'wat is dit voor raar verhaal?'

P: Maar zo ging het ging het in de oorlog. Dat wilde ik vertellen.

'Mensen willen het er liever niet over hebben.'

BiosAgenda.nl: Ook in de derde akte van de film vertel je veel over hoe het ging met de voorloper van de Binnenlandse Veiligheidsdienst.

P: Ja, dat gekonkel, de onderlinge strijd waarbij iedereen werd verdacht van communisme. Dat heeft Riphagen feilloos bespeeld. Dat is letterlijk zo gebeurd, daar is niets aan verzonnen.

J: Dat is raar hè?

P: Dat is een fascinerende periode waar ik niets ooit over heb gezien. Je moet echt diep onderzoek doen om dat boven water te krijgen. Het was natuurlijk niet zo'n fijne periode.

J: Mensen willen het er liever niet over hebben.

BiosAgenda.nl: Mensen willen liever oranje vlaggetjes zien bedoel je?

J: Precies. Zo van: jee, het verzet heeft gewonnen!

BiosAgenda.nl: De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars.

J: Ja dat is het ook. Wij willen dat Nederland er goed uitkomt maar Amsterdam was volgens mij de eerste stad in heel Europa die jodenvrij werd verklaard. Dat is niet echt iets om trots op te zijn. Dus laten we het maar vooral niet teveel benoemen.

P: Er zijn honderdduizend mensen uit Amsterdam afgevoerd. Dat is één op de zeven mensen. Er zijn hele wijken verdwenen.

BiosAgenda.nl: Je ziet het ook als mensen beginnen over Indonesië over het Nederlandse slavernijverleden. Dat wordt ook niet liever over gepraat.

P: Dat is hetzelfde principe. Niet benoemen.

J: Net als bij Michiel De Ruyter. In die film wordt een soort held neergezet. Maar had hij niet ook...?

P: Ja waarom vertel je dat niet gewoon? We zijn toch volwassen mensen? Daar kunnen we toch over praten?

J: Dat maakt het ook veel interessanter.

BiosAgenda.nl: Maar zeker in een film kan je toch nooit alles vertellen?

P: Maar als je iemand neerzet als de redder des vaderlands terwijl die ook verantwoordelijk is voor heel veel leed, dan kun je dat niet zomaar even negeren?

J: Dan moet je een balans maken. Dan moet je zeggen: wat willen we? Dat hij er als een held uitkomt? Of willen we een twijfelachtig iemand.

P: Inderdaad, willen we de waarheid vertellen?

J: Of gaan we een concessie doen om een happy end te maken?

Ripagen is van 22 september te zien in de bioscoop en zal ook te zien zijn op het Nederlands Film Festival.