In gesprek met José Padilha

Regisseur van Tropa de Elite 1 en 2

Regisseur Jose Padilha stapt met Tropa de Elite 2 voor een derde keer uit in de achterbuurten van Rio de Janeiro. Na Ônibus 174 en Tropa de Elite rond hij zijn trilogie af met een blik achter de schimmige politieke schermen. Constant Hoogenbosch sprak met hem.

19-9-2011 Door: Bioscoopagenda

Padilha op de set

Tropa de Elite 2 heeft een duidelijk politieke signatuur. Zijn voorganger bewoog zich in 2007 vooral op straat en in de wijken van Rio de Janeiro voor de directe confrontatie tussen de speciale politie eenheid BOPE en de talloze, tot de tanden bewapende drugsbendes. Padilha verliest in Tropa de Elite 2 de straatperikelen niet uit het oog, maar betrekt er nu ook de witte boorden wereld bij, waar achter stropdassen en maatpakken meer dan discutabele praktijken schuilgaan.

Padilha: Er zit een duidelijke verdeling in de drie films. De documentaire Ônibus 174 liet vooral het lot en het noodlot van de arme jongeren op straat zien. Het is ergens niet vreemd dat straatarme kids overgaan tot gewelddadige wanhoopsdaden, het is vaak hun enige uitweg tot overleven. In Tropa de Elite, wat dan een speelfilm was, zien we hoe een speciale eenheid van de politie carte blanche krijgt om een straatoorlog te beginnen tegen de alsmaar machtiger wordende drugsbendes in de favela´s, die vooral uit die jongeren bestaan. Het is vuur met vuur bestrijden maar de vraag is natuurlijk of dat de oplossing is. Een fundamentele oplossing moet eigenlijk van hoger hand komen. Maar wat zien we in Tropa de Elite 2? Ook in de hogere regionen tiert de corruptie welig en is het probleem van de drugsbendes en het excessieve geweld op straat niets anders dan een speelbal in de politieke arena. Willekeur, opportunisme en eigenbelang bepalen het beleid, niet het welzijn van het volk. Tropa de Elite 2 vertelt eigenlijk het zelfde verhaal als Tropa de Elite, maar vanuit het perspectief van de politici.

Constant Hoogenbosch (CH): Ônibus 174 was, zoals u net al aangaf een documentaire. Waarom heeft u Tropa de Elite 1 en 2 niet eveneens in de vorm van een documentaire gegoten?

Padilha: Dat was aanvankelijk wel de bedoeling. Ônibus 174 liet zien wat er gebeurde toen een gewapende jongeman in 2000 een stadsbus vol passagiers gijzelde. We zagen hier wel politie maar het ging vooral om de vraag waarom de arme criminele jongeren zich overgeven aan dat excessieve geweld. Na Ônibus 174 wilde ik de materie nogmaals bespreken, maar dan vanuit het perspectief van de politie, waarbij ook de corruptie binnen het politieapparaat ter sprake moest komen. Waardoor komt het immers dat er zoveel corrupte politiemensen zijn in Rio de Janeiro? Ik begon met het interviewen van enige politiemensen maar dat liep op niets uit. Het werd mij al snel duidelijk dat ik mijn neus in zaken stak die het daglicht niet konden verdragen en daarmee mijn eigen leven in gevaar bracht. Ik kan er nu om lachen maar de dreiging was reëel. Ik besloot het vraagstuk van de politie daarop vanuit een andere invalshoek te benaderen en in de vorm van een speelfilm te gieten. Ook de interviews konden we toen op een andere wijze invullen en dat werkte. Speelfilm creëert toch een wat veiligere afstand.

Druk door voortdurende dreiging

CH: Tropa de Elite 2 gaat nog een stap verder dan zijn voorganger en legt naast de politie ook het functioneren van de politiek bloot. U windt er geen doekjes om en laat zien tot welke hoge regionen de corruptie in de regering reikt. Heeft u als regisseur rugdekking nodig op de set?

Padilha: Het is uiteraard zaak behoedzaam op te treden. Maar zolang je geen echte namen noemt dan is het slechts interpretatie van mijn kant en geen directe beschuldiging. Er bestaat nog net genoeg afstand tussen feit en fictie. Daarmee niet gezegd dat het maken van de film geheel zonder risico’s was. We stonden flink onder druk door een voortdurende dreiging. Je weet nooit helemaal zeker of je jezelf genoeg hebt ingedekt en het geweld slaat onverwacht , vol willekeur en overal toe. Dat zie je ook in de film. Het is nu allemaal goed afgelopen en het is was zeker alle moeite waard, maar ik weet niet of ik mijzelf en de crew nogmaals wil blootstellen aan dergelijke risico’s.

CH: Denkt u dat er een oplossing is voor de problemen die uw films laat zien?

Padilha: Oplossingen zijn er wel, maar ze moeten op meerdere fronten ingezet worden. We moeten de regels van het spel naar onze kant trekken en niet meer door anderen laten bepalen. Een belangrijke stap is dat de politie eindelijk eens een fatsoenlijk salaris krijgt en daarnaast een gedegen opleiding met aandacht voor mensenrechten. De politiemensen worden zwaar onderbetaald maar lopen wel iedere dag grote risico’s. Dat zorgt voor frustratie en opent de deur naar corruptie. Daarnaast zouden we moeten kijken of het mogelijk is om drugs te legaliseren om zo de financiële wind uit de zeilen van de drugsdealers te halen. Anderzijds kunnen we ook inzetten op scholen en de overheid en speciale onderwijsprogramma’s creëren die de jeugd weghoudt van de drugshandel. We moeten de handel en het gebruik van drugs onaantrekkelijk maken.

De cirkel moet doorbroken worden

CH: Dat is geen eenvoudige taak en zo’n aanpak heeft ook heel wat voeten in de aarde. In Tropa de Elite 2 lijkt het immers wel of iedereen tot op zekere hoogte of op enigerlei wijze corrupt is of betrokken is bij onfrisse praktijken. Is die aanpak wel mogelijk?

Padilha: Het heef te maken met mechanismen en begrip voor eenieders situatie. Je moeten weten waarom de politieman corrupt wordt en waarom jongeren de drugshandel in gaan. Je moet de sociale structuren kennen om de regels van het spel te kunnen doorgronden. En die spelregels gaan inmiddels heel diep in een systeem dat zichzelf in stand houdt. Kijk, een doorsnee politieman verdient ongeveer 200 tot 300 dollar per maand. Voor dat schamele loon moet hij dagelijks zijn leven op het spel zetten in een uitzichtloze situatie en binnen een door en door corrupte organisatie die hem de mogelijkheid biedt dat salaris aan te vullen. Als iedereen het al doet waarom jij dan ook niet. Waarom zou jij achterblijven terwijl je collega’s een beter leven leiden. En zolang de middenklasse drugs blijft kopen en daarmee de dealers, hun bendes en de oorlog financieren is er niets wat de cirkel doorbreekt. De cirkel moet doorbroken worden.

CH: Kunt u daar met de film een bijdrage aan leveren? Tropa de Elite zorgde al voor een fors debat. Is er na die film en met de komst van Tropa de Elite 2 al verandering opgetreden.

Padilha: Tropa maakte in Brazilië heel wat los. Er ontstond een brede maatschappelijke discussie over de film. Maar ook in het buitenland kreeg het vraagstuk aandacht en dat is belangrijk. Drugshandel is een internationale kwestie. Het kopen van drugs in Amsterdam heeft daar waarschijnlijk weinig tot geen consequenties als het om geweld gaat, maar wel in het land van herkomst. Het gaat ons dus allemaal aan, niet alleen de Brazilianen. Of de discussie rond Tropa 1 en 2 ook resultaat heeft gehad is moeilijk in te schatten. Ik denk dat de situatie helaas nog steeds het zelfde is. We hebben de afgelopen twintig jaar verschillende regeringen gehad, maar die kregen allemaal geen greep op het probleem en de onderliggende oorzaken. Ik denk eerlijk gezegd niet dat de film daarop echt invloed heeft gehad en ik zie dat ook niet voor de nabije toekomst. Maar goed, er wordt over de film en de problemen gesproken, dat is al heel wat waard. En zoals ik al zei, we moeten de spelregels doorgronden om het spel naar onze kant te trekken en te winnen.

Paul Verhoeven

CH: U werkt momenteel voor Warner Bros. aan de remake van RoboCop van Paul Verhoeven. In die film ging het ook over grootschalige drugshandel, excessief geweld en corrupte leiders waarmee Robocop korte metten maakt. Robocop is onkreukbaar en een eenmans-BOPE, maar anderzijds wel te programmeren. Is Robocop een oplossing voor de favela’s in Rio de Janeiro?

Padilha: Haha, dat zou wat zijn. Maar nee, dat werkt niet. Het is dan toch weer vuur met vuur bestrijden en geweld hebben we al genoeg.

Constant Hoogenbosch