In gesprek met Yasemin en Nesrin Samdereli

Interview met de makers van Almanya

In Duitsland wist Almanya met veel oprechte charme en een glimlach de harten van het bioscooppubliek te stelen. Het debuut van de Duits-Turkse Yasemin Samdereli neemt het relaas van een Turkse familie in Duitsland op de korrel. Ze schreef het scenario met haar jongere zus Nesrin. Samen schiepen ze een aandoenlijk en komisch drama over drie generaties van immigranten familie.

21-10-2011 Door: Bioscoopagenda

Still uit Almanya (c) Moonlight films

De zussen uit Dortmund getuigen van veel doorzettingsvermogen. Ze zien zichzelf als zelfstandige kunstenaressen met een eigen carrière, die desondanks goed en prettig kunnen samenwerken. Dat moet ook wel. De twee werkten meer dan tien jaar aan het scenario van Almanya en gingen door diepe dalen. Het was vele malen onzeker of de film ooit het daglicht zou zien.

Yasemin Samdereli: Het was een lastig proces. Er was niet veel interesse in een Duits-Turkse film over gastarbeiders en dat maakte het moeilijk om de financiering rond te krijgen. Een luchtig drama lag al helemaal niet goed. Als we een keihard drama hadden gepresenteerd over eerwraak en bloedige familievetes, dan hadden we het project waarschijnlijk aanmerkelijk sneller op de rails gekregen. Maar die thematiek wilden we nu juist niet aansnijden. We wilden voorkomen dat er zo’n negatieve gastarbeidersfilm uit zou komen waarbij de Duitsers zouden denken ‘kijk toch eens hoe beroerd die Turken er aan toe zijn’. We wilden juist een heel ander beeld tonen. Een beeld van drie generaties Turken in Duitsland, met alle ups en downs, maar ook vooral hoe de westerse samenleving en cultuur van invloed is geweest op die drie generaties. Veel Turkse vrouwen in Duitsland dragen helemaal geen hoofddoekjes, broeken onder hun rokken en hebben geen last van bemoeizuchtige broers die zich in hun privé leven mengen. Onze eigen broers zouden niet eens op het idee komen zich met ons privé leven te bemoeien.

Constant Hoogebosch: Jullie zijn met Almanya dus heel duidelijk tegen het verwachtingspatroon ingegaan. Is Almanya daarmee een statement van jullie kant?

Yasemin Samdereli: Ja, ten dele. Nesrin en ik maken vooral films vanuit ons hart, vanuit onze gezamenlijke passie voor film. We willen graag verhalen vertellen. In dit geval heeft de film een duidelijke sociaal maatschappelijke lading. Maar het is en blijft een film. Het moet niet zo worden dat wij door deze film nu gezien worden als een soort spreekbuis van de moderne Turkse gemeenschap in Duitsland. Daarbij bestaat er in Duitsland niet eens een homogene Turkse gemeenschap. De verschillen tussen de in Duitsland wonende Turken zijn net zo groot als tussen de in Duitsland wonende Duitsers. Om die reden hebben we het verhaal ook bewust dicht bij ons zelf gehouden. We hebben nooit de intentie gehad om een belerende vinger te heffen.

CB: Hoe hebben jullie dat met Almanya aangepakt?

Nesrin: We schetsen het complexe beeld van drie generaties van een Turkse familie in Duitsland. Iedere generatie draagt daarbij een volgende en nieuwe stap in de integratie mee. Kijk bijvoorbeeld naar het kleinkind, dat al geen woord Turks meer spreekt. Het is de geschiedenis van een familie over meerdere generaties met herkenbare problemen en conflicten. Het zijn problemen en conflicten die wij zelf ook hebben meegemaakt.

CB: Almanya toont jullie betrokkenheid bij de materie. De persoonlijke touch is onmiskenbaar en toch is de film niet autobiografisch.

Yasemin: Het zijn vooral de gevoelens en emoties die wij uit onze kinderjaren hebben meegenomen, niet zozeer de feitelijke gebeurtenissen. Sinds onze vroege jeugdjaren horen we al de verhalen van onze grootouders over de tijd dat zij naar Duitsland kwamen. Dat levert natuurlijk heel persoonlijke ervaringen op. Daarnaast hebben we ook heel veel gedocumenteerd materiaal uit de jaren zestig en zeventig bekeken om het juiste tijdsbeeld te krijgen en om te zien hoe de leefomstandigheden destijds waren. Het ging ons er heel duidelijk om een goede en herkenbare sfeer te creëren.

Nesrin: Ja, de karakters die we in de film zien zijn eigenlijk een samenstel van meerdere personen en we richten ons op verschillende gebeurtenissen om daaruit een eigen verhaal te halen.

Yasemin: Natuurlijk zitten er wel wat echte persoonlijke ervaringen in, zoals de gebeurtenissen rond Kerst die we in de film zien. Wij wilden toen we klein waren net als alle andere Duitse kinderen Kerstmis vieren. Maar onze moeder kende dat gebruik helemaal niet. Het werd uiteindelijk een nogal tragikomische verschijning waarbij wij voor een plastic kerstboompje van 10 cm stonden waar enige, niet ingepakte cadeautjes lagen. Het was vreselijk pijnlijk, maar achteraf kunnen we er wel om lachen. Het was nu eenmaal de kennismaking met een andere cultuur.

CB: Jullie hebben jaren aan het scenario gewerkt. Er waren uiteindelijk meer dan 50 versies van het scenario. Er was blijkbaar veel stof en veel te vertellen.

Nesrin: We hebben heel wat geschoven en gespeeld met karakters en gebeurtenissen. Soms werkte het ene wel en het andere niet en er waren zaken die zich niet goed lieten combineren. Dan trokken we alles weer uit elkaar en proberen een andere opzet. Zo verdwenen er karakters en deden anderen hun entree. Zo kwam de reis naar Turkije in de eerste versies van het scenario helemaal niet voor.

Yasemin: Klopt, we kwamen daar eigenlijk op door de vraag te stellen hoe graag de grootvader zijn vaderland nog eens terug wil zien. Het land dat hij achter zich heeft moeten laten. Zo kwamen we op het idee van de reis naar Turkije. Daarbij kwam ook dat onze eigen grootvader overleed en we dus uit eigen beleving die vraag stelden. De generatie van de eerste immigranten sterft langzaam uit. Wij blijven altijd aan die generatie verbonden door hun beslissing naar Duitsland te komen. En natuurlijk stellen we dan op enig moment de vraag hoe ons leven eruit had gezien als grootvader in Turkije was gebleven. Dat is interessante materie die we in de film ook bespreken. Het laat zich vertalen naar de vraag die de zesjarige Cenk, die een Duitse moeder en een Turkse vader heeft, stelt wanneer hij het voetballen zowel door zijn Turkse als zijn Duitse klasgenootjes wordt genegeerd. Ben ik nu Turk of ben ik Duitser?

CB: Almanya begint vooral luchtig en wordt gaandeweg ernstiger. Toch blijft humor een belangrijke rol spelen.

Yasemin: Ik heb altijd veel bewondering gehad voor filmmakers die het voor elkaar krijgen om het publiek oprecht te laten lachen. Dat heb ik in Almanya ook geprobeerd. Het leven is vaak al zo serieus. Het zou toch geweldig zijn wanneer we meer zaken in het leven met humor konden benaderen. Dat zou heel wat conflicten kunnen voorkomen. Die gedachte laat ik als een rode draad door Almanya lopen.

CB: Jullie samenwerking met Almanya is heel prettig verlopen.

Nesrin: Zeker, het scheelt echt dat je lasten kunt delen. We hebben echt verschillende malen momenten gehad dat we het bijltje erbij neer wilden gooien. Maar dan steun je elkaar en trek je elkaar door het dal heen. Daarbij kunnen we ideeën direct met elkaar overleggen en spiegelen.

CB: Gaan jullie verder als regie en scenariokoppel, een soort van Duits Turkse en vrouwelijke variant op de gebroeders Joel en Ethan Coen?

Yasemin: Haha, dat zou wel geweldig zijn.

Nesrin: We werken momenteel zowel aan gezamenlijke projecten als persoonlijke projecten. We weten wel dat we de thematiek van Almanya voorlopig achter ons laten. We willen ons op heel andere onderwerpen richten, die los staan van onze Turkse achtergrond. Die Turkse achtergrond is immers slechts één aspect van onze culturele identiteit. We zijn ook Duits.

CB: Is het niet heel moeilijk om die achtergrond opzij te zetten. Worden jullie niet toch steeds geassocieerd met de Turkse achtergrond en ook als zodanig benaderd?

Yasemin: Dat is inderdaad helaas vaak het geval. We merken het met projecten die onze kant op komen. Er zit altijd het aspect van de allochtone achtergrond in. Wij zouden juist liever gewoon opdracht krijgen voor een door en door Duitse krimi. We zijn in eerste instantie filmmakers en verhalenvertellers. Onze achtergrond speelt daarbij geen rol. Voor Almanya maakten we een bewuste keuze. Voor een volgend project maken we een andere keuze.

Constant Hoogenbosch