Recensie Loveless

Na het meesterlijke Leviathan is de Russische filmmaker Andrej Zvyagintsev terug met opnieuw een sombere blik op zijn thuisland.

6-10-2017 Door: Elise van Dam

Recensie Loveless

Een man en een vrouw die op het punt staan te scheiden, ruziën over wie van de twee hun twaalfjarige zoon in huis zal nemen of wat ze anders met hem aan moeten. En internaat? Zij loopt kwaad naar de badkamer om te plassen en wanneer ze weer naar buiten loopt en de deur achter zich dichttrekt zien we daarachter het kind staan, zijn gezicht vertrokken in een geluidloze schreeuw van verdriet. Het is een hartverscheurend beeld dat door de hele film heen blijft spoken.

Collateral Damage

Dat Zjenja (Maryana Spivak) en Boris (Aleksey Rozin) elkaar diepongelukkig maken, is evident. De liefdeloosheid uit de titel van hun gezichten af te lezen. In die toestand kun je niet leven, merkt iemand op. De film toont hoe deze twee mensen op zoek gaan naar een weg uit die toestand; zij bij een rijke, oudere man, hij bij een jongere vrouw die inmiddels ook al zwanger is van hem. En hun zoon Aleksej (Matvey Novikov)? Die is collateral damage. Het kind, zoals ze hem aanduiden, of het jongetje, is een obstakel op hun weg naar een nieuw leven. Een ballast waar ze de ander mee proberen op te zadelen.

Zo breekt Zvyagintsev in het eerste deel van de film met zijn genadeloze portrettering onze sympathie voor deze twee mensen zorgvuldig af, terwijl dat beeld van dat jongetje in de badkamer op je netvlies gebrand staat. En dan gebeurt het onvermijdelijke. In hun zelfzuchtige veronachtzaming, zijn ze hem kwijtgeraakt. Letterlijk. Het leidt tot een zoektocht in de naburige bossen, een leegstaand pand, terwijl de intensiteit langzaam wordt opgeschroefd. Gedurende die zoektocht worden Zjenja en Boris niet sympathieker, maar Zvyagintsev brengt geleidelijk nuances aan die het steeds moeilijker maken hun handelen te veroordelen.

Snelle bevrediging

Zoals hij ook in eerdere films deed, weet Zvyagintsev allerlei thema’s aan zijn plotlijn op te hangen, zonder dat die lijn knapt. Zo toont hij de spagaat van een samenleving die mensen constant aanspoort hun eigen, snelle bevrediging na te streven, maar tegelijk nog vastligt aan de zware morele ankers van het orthodoxe christendom. En de vele verwijzingen naar de onrusten in Oekraïne (een groot deel van de film speelt zich af in 2012), maken dat de film kan worden gelezen als politieke parabel, met Rusland en Oekraïne als vechtende ouders en de bevolking van Oost-Oekraïne als het kind dat daar slachtoffer van wordt. Zvyagintsevs visie is weinig hoopvol. Wat stuk is, valt niet meer te lijmen. Wat verloren raakt, is dat voorgoed.

Een Apocalyps die zich voltrekt zonder dat iemand het opmerkt

In Loveless wordt gerefereerd aan de Maya-voorspelling over het einde van de wereld. De films van Zvyagintsev gaan er misschien niet letterlijk over, ze voelen vrijwel altijd apocalyptisch aan. Het zit in de grimmige, verstilde sfeer die wordt opgeroepen met de koude landschappen en de troosteloze flatgebouwen, de dreigende ondertoon in de muziek en vooral ook in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Hoe onthecht ze van elkaar zijn of raken.

Want als iets opvalt in Loveless is het hoe weinig mensen elkaar aankijken. En dat is veelal omdat hun ogen gericht zijn op schermen. Van de televisie die altijd aanstaat in de keuken of de woonkamer, maar vooral van smartphones. Als men niet bezig is selfies te maken of foto’s van het eten, dan scrolt men langs die van anderen. Net als de Oostenrijkse filmmaker Michael Haneke, toont Zvyagintsev dat moderne technologie een fundamentele invloed heeft op hoe we ons tot de ander verhouden. En hoe weinig bewust we ons daarvan zijn. In al z’n alledaagsheid heeft dat beeld van al die naar hun telefoons starende mensen iets apocalyptisch. Een Apocalyps die zich voltrekt zonder dat iemand het opmerkt.