Waarom onzekerheid sterke verhalen aandrijft

Elk goed verhaal hangt af van vragen waarop we niet direct een antwoord hebben. In films wordt deze onzekerheid de motor die het verhaal vormgeeft, onze betrokkenheid verdiept en personages levensecht maakt.

22-10-2025 Door: Bioscoopagenda

Waarom onzekerheid sterke verhalen aandrijft

In de rest van dit artikel onderzoeken we hoe onzekerheid functioneert in filmische narratieven, waarom het het publiek zo stevig vasthoudt, en hoe filmmakers structurele, psychologische en temporele technieken gebruiken om het te behouden.

De psychologische aantrekkingskracht van onzekerheid

Mensen zijn van nature geneigd om patronen te zoeken, uitkomsten te voorspellen en ambiguïteit te verminderen. Wanneer we in een verhaal worden geconfronteerd met onzekerheid, beginnen onze gedachten actief mogelijkheden te verkennen, risico’s af te wegen en aanwijzingen te zoeken.

Spanning is de emotionele toestand die daaruit voortvloeit. We voelen onrust, bezorgdheid of nieuwsgierigheid over wat er kan gebeuren. Bij narratieve benaderingen ontstaat er spanning wanneer de uitkomst onbekend is of wanneer meerdere mogelijke paden met elkaar concurreren in het hoofd van de toeschouwer.

Om die spanning vast te houden, stellen makers het onthullen van essentiële informatie uit of onthouden ze die bewust. Ze creëren zogenaamde “kennisgaten” die uitnodigen tot speculatie. In scenarioschrijven bestaat hiervoor het instrument de Driehoek van Kennis, waarin ofwel de protagonist, een ander personage, of het publiek bepaalde kennis niet heeft.

Een andere dynamiek is ambiguïteit. Soms weigert een verhaal om alles op te lossen. Het openlaten van bepaalde verhaallijnen dwingt het publiek om het verhaal intern verder te dragen, waardoor passief kijken verandert in actieve interpretatie.

Structurele technieken van onzekerheid

Een klassiek model beschouwt verhalen als beweging tussen toestanden van stabiliteit. Aan het begin is de wereld stabiel of gewoon. Daarna vindt er een verstoring plaats, die voor onbalans zorgt. Personages proberen die verstoring te herkennen, aan te pakken en op te lossen, waarna uiteindelijk een “nieuwe” stabiliteit ontstaat.

Filmmakers brengen vaak keerpunten, plottwists of valse eindes in. Deze wendingen stabiliseren het verhaal tijdelijk, maar ondermijnen die stabiliteit vervolgens met nieuwe spanning. Het publiek verwacht bepaalde opbouw, dus het doorbreken van die verwachtingen versterkt de onzekerheid.

De balans tussen controle en keuze

In het echte leven kent de wisselwerking tussen controle en verstoring parallellen in gestructureerde modellen die bedoeld zijn om keuzes binnen duidelijke kaders te faciliteren. Een toepassing daarvan is te zien bij een platform zoals een online casino met cruks, waar toegang niet wordt beperkt door centrale registratie en gebruikers binnen het platform zelf keuzes maken over hun speelgedrag. Net zoals films narratieve structuren gebruiken om onvoorspelbaarheid vorm te geven, markeren dergelijke systemen de ruimte waarin variatie en persoonlijke regie kunnen bestaan zonder dat de onderliggende structuur verdwijnt.

Een andere methode is de niet-lineaire vertelstructuur. Wanneer gebeurtenissen buiten een chronologische volgorde worden gepresenteerd, vloeien verleden en toekomst samen en worden aannames op de proef gesteld. Terwijl kijkers de tijdlijn opnieuw samenstellen, herzien ze voortdurend eerdere scènes en verschuift hun begrip. Deze instabiliteit in temporele structuur versterkt de onzekerheid. Het ene moment lijkt iets opgelost, het volgende moment is het weer onduidelijk.

Daarnaast biedt het Rashomon-effect onzekerheid op basis van perspectief. Meerdere personages vertellen dezelfde gebeurtenissen op verschillende manieren, waardoor de waarheid onduidelijk wordt.

Films die spelen met onzekerheid

Binnen de filmwereld hebben filmmakers vaak geëxperimenteerd met spanning, ambiguïteit en onbeantwoorde vragen om het publiek psychologisch geboeid te houden. De volgende films, van zowel Nederlandse als internationale regisseurs, tonen hoe verschillende culturen en vertelstijlen onzekerheid op krachtige wijze inzetten:

• Borgman (2013) verklaart nooit duidelijk wie de mysterieuze indringer Borgman is of wat hem motiveert. Kijkers blijven schakelen tussen een bovennatuurlijke interpretatie en psychologisch realisme, een kenmerk van gecontroleerde onzekerheid in verhalen.
  
• Uncut Gems (2020) werkt met een aanhoudend gevoel van nervositeit, waarbij de ondoordachte keuzes en zelfdestructieve impulsiviteit van de hoofdpersoon voortdurend nieuwe conflicten veroorzaken die nooit echt tot rust komen.
  
• Zodiac (2007) geeft geen definitief antwoord over de identiteit van de moordenaar, waardoor de ambiguïteit zelfs na jaren van onderzoek blijft bestaan.
  
• The Vanishing (Spoorloos, 1988) draait om de verdwijning van een vrouw en de obsessieve zoektocht van haar partner, die leidt naar een einde dat zowel onvermijdelijk als huiveringwekkend is.

Samen tonen deze films aan dat onzekerheid geen tekortkoming is in verhalen, maar een bewuste creatieve keuze. Wanneer het effectief wordt ingezet, verandert het passief kijken in actieve betrokkenheid, en daagt het het publiek uit om te interpreteren, vragen te stellen en na te denken.