Recensie I Am Not Your Negro

'Indrukwekkende documentaire over James Baldwin'

Met I Am Not Your Negro levert Raoul Peck een indrukwekkend portret af van auteur James Baldwin (1924-1987), dat tegelijk een portret is van Amerika.

10-5-2017 Door: Elise van Dam

De documentaire eindigt met een fragment waarin James Baldwin de witte mens voorhoudt dat hij of zij zich moet afvragen waarom het woord ‘negro’ eigenlijk bestaat. Bedacht door blanken, niet zozeer om een onderscheid te maken tussen de zwarte en de witte mens, als wel om de zwarte mens als ander te categoriseren. Een term die de witte mens nodig had om überhaupt over ze te kunnen spreken, want de term ‘mens’ is in de westerse wereld door hen toegeëigend.

Dat heeft verstrekkende gevolgen, op elk niveau, van het politieke tot het persoonlijke. Want ook ik moet erkennen dat wanneer ik schrijf over een film met zwarte personages, ik worstel met de termen. Waarbij niet het probleem is dat ik soebat over de politiek correcte term, maar dat ik blijkbaar überhaupt een term nodig heb.

(c) Cinema Delicatessen

Maar niet alleen maakt deze wat Baldwin ‘peculiar language’ noemt mogelijk om over de zwarte mens als een ander te spreken, maar juist ook om hem of haar te verzwijgen. Baldwin schrijft over de langzame realisatie bij hemzelf – en met hem van een heel deel van de bevolking – dat jouw land, waar je geboren bent en gevormd wordt als mens, geen plek heeft ingeruimd voor jouw bestaan. Dat het niet erkent dat jouw wortels in dezelfde grond steken. Maar zoals Baldwin zegt: “The story of the negro in America is the story of America.”

Geschiedenis is een verzameling verhalen, een verzameling stemmen die die verhalen vertellen, soms in overeenstemming, soms in conflict met elkaar. Zo lang bepaalde stemmen dominant zijn en anderen niet gehoord worden trekt dat niet alleen het verleden scheef, maar ook het heden en de toekomst. Volgens mij schuilt het antwoord daarop niet in afgewogen verhalen waarin zowel het zwarte als witte perspectief wordt belicht, maar zit iets ervan juist in films als Moonlight, als Get Out, boeken als The Sellout en The Underground Railroad. Gemaakt vanuit een uitgesproken zwart perspectief, hun verhaal vertellend zonder enige schatplichtigheid.

Nuance is niet altijd het antwoord, zo besefte ik ook bij het lezen van Ta-Nehisi Coates’ vlammende boek Between the World and Me, waarin hij onder meer beschrijft hoe hij opgroeide en nu zijn zoon ziet opgroeien in het besef dat jouw lichaam kwetsbaar is, een potentieel doelwit van geweld. Alleen om dat pigment dat in je DNA besloten ligt. Als vrouw kan ik me daar iets bij voorstellen, want als meisje wordt je een voorzichtigheid aangemeten die jongens bespaard blijft. Niet om wat je doet, of zelfs om wie je bent, maar omdat je in een lichaam bent geboren waarvan een deel van de mensheid blijkbaar vindt dat het mag worden toegeëigend.

I Am Not Your Negro vertrekt vanuit de aantekeningen die Baldwin maakte voor een nooit afgemaakt boek over de moorden op Medgar Evers, Malcolm X en Martin Luther King Jr., Remember this house. Peck omlijst de prachtige en vlijmscherpe observaties en analyses van Baldwin (uitgesproken door Samuel L. Jackson) met beelden van de burgerrechtenbeweging van de jaren zestig, van Baldwin zelf, maar ook van bijvoorbeeld de recente rellen in Ferguson. Daarmee onderstrepend dat de woorden van Baldwin niet alleen slaan op de tijd waarin ze op papier werden gezet. Ze klinken in het nu, uitgesproken door Jackson, maar belangrijker nog: ze resoneren in het nu.

Vaak wordt gewezen op de vooruitgang die is geboekt, zoals we Robert Kennedy ook zien doen in een fragment in de documentaire. Hoe goedbedoeld vaak ook, juist daaruit spreekt het witte privilege. Want hoe kun je van mensen vragen om tevreden te zijn met vooruitgang als er nog steeds ongelijkheid is? Hoe kun je hen hun woede ontzeggen? Zo lang we denken het recht te hebben van een ander te vragen genoegen te nemen met minder dan we zelf hebben, is dat hét bewijs dat er nog een lange weg te gaan is.