Interview Philippe Claudel over 'Une Enfance'

'Alles wordt geboren uit de taal'

Schrijver en regisseur Philippe Claudel was in Nederland om zijn nieuwste film 'Une Enfance' te promoten en Tessa Chatrou van BiosAgenda voelde hem aan de tand. De film voelt autobiografisch, maar is dat zo?

14-10-2015 Door: Interview: Tessa Chatrou
Vertaling: Ineke de Kort

[strong]Tessa Chatrou: [em]Om te beginnen hartelijk bedankt voor de film Une Enfance, meneer Claudel! Ik heb hem gisterenavond gezien en hij heeft me diep geraakt. Misschien kunt u het verhaal ervan kort samenvatten?
[strong]Philipe Claudel: Zeker. We volgen de zomer van een jonge jongen, genaamd Jimmy. We ontmoeten hem aan het eind van het schooljaar. Hij is zo’n 12 jaar. Hij is klaar met de basisschool en volgend schooljaar begint hij met de middelbare school. De zomer lijkt hem eindeloos, omdat hij niet op vakantie gaat en hij woont in een moeilijke omgeving. Zijn moeder is net uit de gevangenis gekomen, heeft haar kinderen opgehaald en nu wonen ze bij haar vriend, die gewelddadig is en met haar drugs gebruikt. De jongen moet in die omgeving wonen en de verbale en fysieke mishandeling zien te verdragen. Hij is gedwongen zich volwassener te gedragen dan de volwassenen.

TC: [em]De rol van de volwassenen leek me belangrijk. Voor mij staat die voor de onmacht van de mens. Klopt dat?
PC: Ja, in de familie van Jimmy gebeuren moeilijke dingen. Dat leert hem dat relaties moeilijk zijn en soms gewelddadig. Er zijn een paar volwassenen om hem heen die zich realiseren dat hij het moeilijk heeft. Ze willen hem wel helpen, maar dat is niet makkelijk. Het valt niet mee om iemand te helpen die weigert te praten, die stil is en vastzit in zijn schaamte, in stilzwijgen. Dat is de vraag: hoe help je een jochie dat in een niet-extreme situatie van mishandeling zit, en dat niet klaagt. De volwassenen zijn wel beschermend, maar tegelijkertijd onmachtig.

[strong]GEBOORTEDORP
TC: [em]Wie is voor u het meest eenzame personage? Is dat Jimmy?
PC: Ik denk dat er meerdere zijn. Er is een personage dat ik mooi vind, de oude buurman die direct naast hen woont. Hij is arbeider geweest, misschien in de grote fabriek uit de film. Het enige wat hij nu nog doet, is werken in zijn tuintje. Hij is alleen, misschien is hij wel weduwnaar. Veel blijft onbenoemd, open voor interpretatie door de kijker. Dat interesseert mij aan cinema.
Er is veel eenzaamheid. Deze personages leven naast elkaar, allen alleen. Bijvoorbeeld de onderwijzer, een man die passie heeft voor zijn vak. Hij heeft een hechte band met zijn leerlingen Aan het eind van de film blijkt dat hij nog een ander gezicht heeft, een van eenzaamheid en misschien zelfs lijden.

TC: [em]Ik neem aan dat het verhaal van de film 'Une Enfance' niet geheel autobiografisch is, maar u speelt wel een rol en de gebeurtenissen spelen zich af in Dombasle, waar u geboren bent.
PC: Ik ben daar geboren en getogen, ik woon er nog. Het is een industrieel voorstadje van Nancy, een belangrijke stad in het oosten van Frankrijk. Ik wilde dit stadje al een paar jaar filmen, om te laten zien waarom ik ervan houd. Ik wilde met de camera de plaatsen laten zien die belangrijk zijn in mijn leven. Alle decors die ik voor de film gekozen heb, alle scenes, verwijzen naar een moment uit mijn leven, als kind en volwassene. Ik wilde dus al langer een autobiografisch portret van de stad schetsen. En bepaalde elementen lijken op wat ik heb meegemaakt. Dit kind is heel eenzaam, hij heeft geen vrienden, de zomer is eindeloos, hij gaat niet op vakantie, hij wil tennis spelen, maar dat kan niet. Dat is heel persoonlijk, ik heb dat allemaal meegemaakt. Ik had het geluk dat mijn ouders veel liefhebbender waren dan die uit de film.

[strong]NIET-PROFESSIONELE ACTEURS
TC: [em]De hoofdpersonages en ook een aantal andere acteurs zijn geen professionele acteurs.
PC: Inderdaad, er zijn veel niet-professionele acteurs in de film 'Une Enfance'. De twee kinderen natuurlijk, die hebben nog nooit in een film gespeeld. Maar ook onder de volwassenen zijn er slechts een paar professionals, wat jonge acteurs. Voor sommigen is het de eerste keer op het grote scherm. En verder zijn het mensen uit het dorp. Hun rol is niet hetzelfde als in het echte leven, maar ik wilde werken met de gezichten uit het dorp. Ik wilde nu niet met sterren werken, zoals ik dat in eerdere films heb gedaan. Dat is ook leuk, maar nu wilde ik voor de personages uit de film dat je ziet dat je ze op straat zou kunnen tegenkomen, dat ze echt zijn.

TC: [em]Hoe hebt u de casting gedaan?
PC: Voor de kinderen heb ik een klassieke casting gedaan. Je doet een oproep in de pers en ontvangt honderden cv's met foto. Daar ben ik in gaan selecteren en toen hield ik enkele tientallen kinderen over die ik vervolgens heb gezien. Daardoor heb ik het geluk gehad Alexi Mathieu te ontdekken die Jimmy speelt en Jules Gauzelin die Kevin speelt.
Voor de volwassenen heb ik hetzelfde gedaan. Ik heb een grote casting voor een nieuwe film aangekondigd, en om figuranten gevraagd. Er zijn veel mensen gekomen en ik heb gezichten uitgezocht die ik interessant vond. Die mensen heb ik een deel van een scene late spelen. Het heeft allemaal bij mij thuis plaatsgevonden.

TC: [em] Waarom hebt u besloten om dit verhaal in een film te vertellen en niet in een boek?
PC: Dat kan ik niet precies uitleggen. In het creatieproces is daarover nooit twijfel, dat ik me zou afvragen wat ik met een idee ga doen. Nee, het idee komt in een bepaalde vorm tot stand. En hierbij was dat in de vorm van een film. Met beeld, geluid, licht, drama, kostuums, decor. De film komt met die elementen tot stand. In een roman ontstaat alles uit taal. Alles wordt geboren uit de taal.

[strong]NATUUR HEEFT ESSENTIELE ROL
TC: [em] De film is behoorlijk dramatisch, maar de filmfoto is eigenlijk heel licht, zonnig en warm. Is dat bewust, dat contrast?
PC: Ja, dat was inderdaad/precies de bedoeling, om me af te zetten tegen het genre van de sociale film. Ik respecteer dat genre zeer, maar het is vaak duister en zwaar. En ik wilde tonen dat er zelfs op moeilijke momenten, in een moeilijk leven, lichtpuntjes zijn, serene, gelukkige momenten, fragmenten van een gelukkig leven. Dit verhaal begint met een harde realiteit, het moeilijke leven van Jimmy, en daarom had ik behoefte aan veel poëzie en sereniteit en het licht van de zomer. De hele film speelt zich dus in de volle zon af. Ik had het geluk dat het ook zonnig was tijdens het draaien, maar anders zou ik erop hebben gewacht. Het was absoluut nodig dat dit verhaal zich afspeelt in het licht van hartje zomer, met alle schoonheid die daardoor getoond wordt, als het een gezicht oplicht, een rivier, de hemel. Het was belangrijk om die tegenstelling te hebben: aan de ene kant het sociale relaas met al zijn dramatiek en aan de andere kant de prachtige, lichte omgeving, esthetisch, geruststellend en vredig van een zomer die niet eindigt in een verlaten dorp.

TC: [em] Ik denk dat de natuur daarin een belangrijke rol speelt.
PC: Ja, de natuur heeft een essentiële rol. We zien het leven van het jochie, in een klein huis, waar alle negatieve energie zich lijkt te concentreren. Hij bevindt zich in dat benauwende universum, als in een kooi. Maar meteen als hij naar buiten gaat, als hij zijn fiets pakt, die als een paard is, wordt hij een kleine cowboy in de grote ruimte van buiten. Er zijn veel verwijzingen naar de western, in de manier van filmen van een vlakte, het gebruik van de ruimte en de eenzaamheid ervan. In het contact met de ongerepte natuur en in de muziek. Als het goed gaat met de jongen hoor je muziek van Ray Lamontagne, een Amerikaanse songwriter. Hij maakt folkliedjes die het gevoel van oneindige ruimte geven. Ik toon een harde Franse realiteit en tegelijkertijd een dimensie van landschap, ruimte, licht, muziek en geluid, die ons meeneemt de verte in, als metafoor voor het innerlijk en de dromen van het kind.

TC: [em] Een technische vraag: hoe hebt u de scene met de vlinder en de wesp gemaakt?
PC: Het is onmogelijk om insecten te dresseren, dus het zijn [em]special effects. We hebben modellen gemaakt op basis van de werkelijkheid en die zijn geanimeerd met complexe software. De technici hebben een start gemaakt en daarna heb ik gezegd waar de vlinder te groot was, of te snel vloog, et cetera. Zo werd de animatie dag na dag verfijnder tot het resultaat dat nu op het scherm te zien is.

[strong]DE GLIMLACH
TC: [em]Is er een scene in 'Une Enfance' waar u extra trots op bent?
PC: Trots is niet het juiste woord. Met iedere film die ik maak leer ik meer en hopelijk word ik steeds beter. Het is een film die me aan het hart gaat. Misschien door de autobiografische elementen, misschien door de speciale plaats waar hij is opgenomen, maar zeker ook omdat het een portret van een kind is. Niet emotioneert meer dan een kind. Niets is boeiender. Het is een persoon die aan het begin van het leven staat. Een kind observeren betekent onze essentie observeren, dat wat ons volwassen gaat maken. Ook daarom raakt de film me. En de scene … misschien die op het einde, de glimlach van het kind dat ons recht aankijkt in de camera. Het stond niet zo in het scenario, hij moest ons niet echt aankijken, maar toen we draaiden heb ik gezegd: ‘We gaan nu iets doen, jij gaat ons aankijken.’ Dat heet een regard caméra, een blik in de camera. Dat is eigenlijk verboden in films. Die scene heeft me zeer geraakt. Het feit dat hij mij aankijkt. Dat vind ik een mooi beeld.

TC: [em] Hoe moeten wij die glimlach interpreteren?
PC: Ik heb geen gebruiksaanwijzing voor de film. Dat is de vrijheid van de kijker. We kunnen de glimlach op verschillende manieren interpreteren, want er zijn vele elementen in de film die vreemd zijn, tegenstrijdig, gewelddadig. Jimmy is sterk en dat kan zich uiten in geweld, in sereniteit. Ik geef de kijker ambigue scenes. De film heeft veel ellipsen, open plekken. Ik leg niet alles uit, ik stop voor ik te veel zeg. Je kunt de glimlach heel positief interpreteren, als van een tevreden jongen, maar hij kan ook kwaadaardig zijn, met het oog op wat Jimmy eerder gedaan heeft.

[strong]SCHRIJVER OF FILMER?
TC: [em] Wat zijn volgens u de verschillen tussen Philippe Claudel de auteur en de cineast?
PC: Die twee vullen elkaar aan. Iedere bezigheid geeft me de kans om iets anders uit te drukken en te onderzoeken. Ik zou van dit verhaal geen roman kunnen maken. Het verhaal is ontstaan voor de film en kan alleen als film bestaan. De boeken die ik heb geschreven kunnen alleen als literatuur bestaan. Ik heb het geluk dat ik me in beide domeinen kan uitdrukken en dus zo verschillend te kunnen werken. In de filmkunst kan ik misschien de intieme relaties meer uitdiepen, van de familie en in de vriendenkring. Ik denk dat ik dat in de literatuur niet uitgewerkt zou krijgen, een familie met twee broers, twee zussen, een kind, een moeder. Ik stel me altijd zulke vragen in mijn films: wat is een mens? Wat is een familie? Hoe maken we een familie? Hoe maken we die kapot? Hoe herstel we die dan weer? Die zaken maken deel uit van ons leven. Kleine momenten die ik in een roman misschien minder goed kan overbrengen.

TC: [em] Denkt u dat het feit dat u eerst schrijver bent en dan cineast invloed heeft op de manier waarop u films maakt?
PC: Ik denk het niet. Ik denk dat ik zelfs eerder films wilde maken dan romans. Het is gewoon zo gelopen dat ik het later deed. Ik heb zowel letteren als filmkunst gestudeerd. Ik heb al wat met film gewerkt toen ik een jaar of 20 was, maar ik heb uiteindelijk eerder gepubliceerd dan dat ik een film maakte. Filmkunst is echter al heel lang belangrijk voor mij. Als er al invloed is, misschien bij een eerste film zoals Il y a longtemps que je t’aime, dan is het dat er nog een schrijver in doorklinkt, maar ik denk dat dat nu niet meer zo is. Nu is het bijna andersom. De filmkunst beïnvloedt wat ik schrijf. Mijn roman die over een paar maanden in Frankrijk uitkomt, en wat later in Nederland, is beïnvloed door de film. Er zijn filmtechnieken terug te vinden in de compositie van de hoofdstukken, in de manier waarop ik de scenes vormgeef, in de beschrijvingen. Dat gebeurt onbewust. Het is de invloed van mijn cinematografische werk.

TC: [em]Uw volgende project is dus een roman?
PC: Ja, de roman heet L’arbre du pays de Toraja. Hij komt volgend jaar uit. En ik ga nadenken over een volgende film. Dat duurt lang, er is veel tijd voor nodig, maar ik ga nadenken over een onderwerp dat ik al een paar jaar interessant vind.

TC: [em]Hartelijk dank, meneer Claudel!