Waardering 4/5

Fuocoammare recensie

'De migrantencrisis in slow-motion'

De film Fuocoammare won op het filmfestival van Berlijn de Gouden Beer. Nu is de documentaire over vluchtelingen dan eindelijk in Nederland te zien.

5-10-2016 Door: Michelle Iwema

Fuocoammare recensie

Een tijd terug dook de wereldpers op het Italiaanse Lampedusa om beelden te schieten over de migrantencrisis. Door haar ligging in de Middellandse Zee was dit rotseneilandje, dat zelf maar een oppervlakte heeft van 20 vierkante kilometer, de plek waar duizenden migranten met de boot aankwamen op zoek naar veiligheid en een beter leven. Voor diegenen die de bootreis overleefden, vormde het een doorreisstation, voor vele duizenden anderen de laatste rustplaats. In Fuocoammare, dat op het Berlinale de Gouden Beer won, zien we het eiland nadat de pers op zoek is gegaan naar een nieuw verhaal, terwijl de crisis hier nog even nijpend is.

Francesco Rosi volgt in zijn documentaire een aantal mensen van het eiland. Zo maken we kennis met een 12-jarig jongetje genaamd Samuele dat uit een vissersfamilie komt en met zijn vader en oma woont, een dj die vanuit zijn huiskamer radio-uitzendingen verzorgt en een arts die naast de eilandbewoners ook medische zorg verleent aan alle aangespoelde migranten. Rosi kiest ervoor om het eilandenleven en dat van de migranten als twee totaal verschillende werelden neer te zetten. Ondanks de kleine oppervlakte rots waarop dit zich beide afspeelt, is er een enorme kloof tussen deze twee. Er is geen interactie voor zover we kunnen zien. Bewoners verlenen enkel eerste hulp (gekleed in witte overalls met mondkapjes dat de afstand nog meer benadrukt), documenteren iedereen en voeren daarna de oneindige stroom mensen uit onder meer Syrië, Eritrea en Sudan door naar een volgende Europese bestemming.

Rosi slaat beide werelden slechts gade zonder een standpunt in te nemen door middel van bijvoorbeeld een voice-over. Hij kiest voor een neorealistische manier van filmen met lange shots en weinig dialogen. De enige schakel voor de kijker tussen de bewoners en de migranten vormt de plaatselijke arts. Hij vindt dat ieder mens anderen zou moeten helpen en kan niet wennen aan de dagelijkse kost ellende die hij voorbij ziet komen. Maar hij wil ook niet wennen aan het moeten onderzoeken van dode kinderen en moeders, of het behandelen van mensen die een week vreselijke ontberingen hebben doorstaan. Hij toont op zijn pc een foto van een boot en vertelt hoeveel een overtochtje eigenlijk kost. Eersteklas zit je bovenop de boot en dit kost 1500 dollar, in het midden betaal je 1000 dollar en onderin kan je mee voor 800 dollar. Bij die laatste klasse mag je rekenen op zuurstoftekort, chemische brandwonden en een kleine kans dat je levend aankomt op je bestemming. Als de boot onderweg niet kapseist natuurlijk. En toch wagen de bootvluchtelingen het erop, omdat alles beter is dan blijven waar ze vandaan komen. Een onzekere kans op overleven is immers meer waard dan een zekerheid dat je wordt vermoord.

Het eerste deel van de film richt zich met name op de eilandbewoners, het tweede deel filmt meer de migranten en daarin komen de meest gruwelijke beelden voorbij, waaronder de dode lichamen die van een boot moeten worden getakeld terwijl anderen op sterven na dood medische hulp krijgen. Het is een schokkend geheel, zeker omdat je als kijker zelf de emotie en de context mag invullen. Juist door het tonen van de tegenstellingen tussen het gewone leven in Lampedusa en dat aan boord een van de vluchtelingenboten, komen de beelden van de migranten snoeihard binnen. Voor de persoon in de ene scène vormt de zee de bron van inkomsten, voor de persoon die we daarna zien een hel die hij heeft moeten doorstaan.

Rosi stelt geen vragen in zijn film, maar hij roept ze wel degelijk op bij de kijker. Het geeft je een beeld van de menselijke ellende, maar ook van de afstand die wij als Westerlingen voelen. Net zoals de eilandbewoners doorgaan met het dagelijkse leven doen wij dat hier ook. Rosi laat zien hoe normaal dat is, hoe menselijk om afstand te nemen, maar ook hoe belangrijk het is om dit nieuwssegment niet te vergeten. Dat we dagelijks niet langer dode aangespoelde kinderen op de voorpagina zien langskomen, betekent immers niet dat de crisis voorbij is.

Fuocammare is vanaf 6 oktober te zien in de bioscoop.