Film over Arubaans nieuwjaarfenomeen op tv

Postuum uitgebrachte documentaire

Filmmaker Sherman de Jesus (The Photograph) legt de laatste hand aan de film van de overleden Cindy Kerseborn over een typisch eeuwenoud Arubaans nieuwjaarsfenomeen. 'Dande di Aruba' met nieuwjaar te zien op tv.

16-12-2021 Door: Bioscoopagenda

Filmmaker Sherman de Jesus legt deze dagen de laatste hand aan de documentaire Dande di Aruba. De maker zelf is tijdens de productie overleden en De Jesus nam het project over. Dande (spreek uit als 'Daandè') is een oud Arubaans gebruik om met nieuwjaar een muzikale ode rond te brengen: de Dande di Tambu.

[Groepjes musicerende mannen gingen rond 1890 - met een trom, een rasp en een zanger - vanaf middernacht met nieuwjaar langs de deuren op de toen dun bevolkte Aruba om met muziek de beste wensen en voorspoed te brengen voor het nieuwe jaar. Het tournee rond het eiland eindigde met Drie Koningen (zes dagen later). (red.)]

Uniek

Filmmaker Cindy Kerseborn - bekend van de documentaires "Astrid H. Roemer: De Wereld Heeft Gezicht Verloren" (2015) en "Frank Martinus Arion" (2014) - verdiept zich met Dande di Aruba in een Arubaanse wereld, voor Nederland nog onbekend gebied. Ver weg op vakantie-eiland Aruba viert Vicente Ras nieuwjaar als zanger van de ‘ouderwetse’ traditionele Dande. Aanstekelijke muziek die alleen met Oud en Nieuw wordt gespeeld. De tambu (trommel) en ritmisch handgeklap geven het traditionele Arubaanse geluid aan de Dande-liederen.

Muzikant Vicente Ras brengt muzikale nieuwjaars-ode Dande in 2017 (c) 2021 Dande di Aruba

Dande di Aruba volgt de negentig jarige Vicente als hij zich enkele dagen voor Nieuwjaar voorbereidt om met zijn muziek van deur tot deur te gaan en de beste wensen te brengen aan zijn eiland-genoten. De liederen die Vicente zingt heeft hij van zijn vader geleerd. Zijn oude tambu (trommel) is ooit van zijn vader geweest. Wie goed luistert naar wat hij speelt hoort het drama van het verleden in de Arubaanse cultuur.


[Het opvoeren van Dande werd minder populair in de jaren '60 van de vorige eeuw. Eind jaren '70 was er ineens een hernieuwde belangstelling die samenviel met een soort zelfbewustzijn van Arubanen die uit het verband van de Nederlandse Antillen wilden stappen. (red.)]

Europees, Afrikaans of inheems

Zo vertrouwd als de Dande is, roept hij ook veel vragen op bij de Arubanen. Kleurrijk en goedgebekt, met de tambu tussen de benen op een veranda of onder de schaduw van de Kwihi boom, gaan ze met elkaar in discussie over de oorsprong van hun inheemse muziek. Is de Dande met zijn aanstekelijke ritme Europees, Afrikaanse of inheems? Heeft het iets spiritueels, iets magisch? Of heeft Dande iets te maken met de religie?

Vicente Ras tobt over zijn afkomst. In de grootboeken van het Arubaanse archief vindt hij de namen van zijn voorouders als hij antwoord probeert te krijgen op de vraag of een familielid van moederskant een vrijgekochte slavin was.

In de slavernijperiode was het verboden om Tambu te spelen en te zingen, maar in het geheim deden de tot slaaf gemaakten het toch. Nu maakt Vicente Ras zich zorgen dat er bij de jeugd niet veel animo meer is voor deze oude traditie. Maar de jongeren gaan door met de Dande, al zetten ze die op een eigen hiphop beat. Het Dande Festival voor jongeren zorgt inmiddels voor de overdracht van de Dande-traditie op de jongeren in de originele stijl.

Mannenzaak

Dande is altijd een mannenzaak geweest. Sommige mannen denken dat vrouwen de Nieuwjaarszegen van de Dande niet kunnen afroepen. In haar eigen huis zit de 90-jarige grand old lady Tity Tromp trommelend op haar tambu. En elk nieuwjaar opnieuw vertellen drie generaties van de familie Tromp met veel zelfspot het verhaal van de Dande vanuit het vrouwenperspectief. Hoe reageren ze op het uitgesloten worden? Er wordt hard gelachen om elkaar en humorvol gekibbeld.

De groep speelt alle muziekinstrumenten: cuarta, wiri, tambu, maraca, tamboerijn en de clave; een kleindochter zingt, de omstanders voegen zich erbij met handgeklap.
De herhaling werkt hypnotiserend aanstekelijk. Van de Dande word je vrolijk, al hoor je ‘m voor het eerst. En dan is het bijna zover. Vicente Ras trekt geholpen door zijn vrouw zijn nieuwjaarskleren aan. Hij is ook dit keer weer klaar voor de Dande. Het nieuwe jaar roept…

Cindy Kerseborn overlijdt tijdens post-productie

Filmmaker Cindy Kerseborn heeft in 2017 en 2018 rond de jaarwisseling met haar crew gefilmd op Aruba en de opnamen voor haar film over de Dande di Aruba voltooid.

In september 2019 kwam Cindy Kerseborn onverwachts te overlijden. Ze liet een document achter dat ze had gebruikt bij het draaien van de film. Daarin beschreef ze in grote lijnen de personages en hun intenties; en de obstakels die zich aandienen als het gaat om het behoud en de ontwikkeling van Dande als cultuurfenomeen. Ze geeft ook de thema’s aan die ze wil gebruiken, los van het muzikale.

Dat zijn vraagstukken die haar een leven lang hebben beziggehouden: het racisme en de plaats van de vrouw, het probleem rond het superioriteitsdenken.

Cindy was vooral gespitst op de ontkenners van de Afrikaanse oorsprong van Dande. Ook beschrijft ze een groepsscène met leden van een Dande-groep die alleen uit vrouwen bestaat. Iets waar sommige Dande-fans niets van moesten hebben.

Ze beschrijft minutieus de momenten die ze hoopt te kunnen filmen. Door haar geestesoog gezien, ontspint zich een warmbloedig verhaal over “brengers en ontvangers” van de Dande die dreigt weggevaagd te worden door commercie en de waan van de dag.

Sherman De Jesus maakt de film af

Cindy benaderde de Dande als een verhaal van zelfontdekking. Als een mozaïek van de huidige tijd en van lang vervlogen tijden. Ze heeft oog voor de indringende momenten van weemoed en ook hardnekkig bijgeloof, voor de postkoloniale intriges over afkomst en identiteit op een eiland dat ooit niet meer was dan een slaveneiland, geëxploiteerd door Nederland voor de Europese kolonisten en hun plantages. Hier vond de Dande zijn oorsprong.

Wat Dande-spelers gemeen hebben is dat ze hoop geven en voor het nieuwe jaar. Dat moet het geweest zijn waarom Cindy zo gespitst was om deze film te maken. Om dit ritueel van hoop vast te houden en te koesteren.

Het viel Cindy zwaar om te accepteren dat ze de film waar ze al jaren aan werkte niet zou afmaken. Ze droeg de film over aan Sherman De Jesus - bekend van The Photograph (2021) en De Wijde Wereld (2019), en een van de oprichters van het Nederlands Film Festival.

De Jesus: : Ze belde mij met de vraag of ik langs wilde komen om iets “zakelijks” te bespreken. Cindy had besloten dat ik de film moest afmaken met haar vaste kern van medewerkers. Tot op het laatst bleef ze instructies geven en viel het haar zwaar om haar film uit handen te geven. De film is gemonteerd door Jelle Redeker in samenwerking met mij.

Volgens mij is het een echte Cindy Kerseborn film geworden.

Dande op TV

TV-uitzending Dande di Aruba, zaterdag 1 januari 2022 om 17:54 uur op NPO2