Waardering 2.5/5

A Hologram for the King recensie

'Vermakelijke, maar weinig memorabele boekverfilming'

Sommige boeken schreeuwen om een verfilming. Andere boeken vragen erom literatuur te blijven. Dave Eggers’ Hologram for the king valt wat mij betreft in de laatste categorie. En helaas heeft Tom Tykwers verfilming mijn mening niet veranderd.

15-6-2016 Door: Elise van Dam

Tom Hanks in A Hologram For A King (c) Paradiso

Alan Clay (Tom Hanks) is een verkoper. Ooit van fietsen, maar toen die markt werd gekaapt door de Chinezen, stapte hij over naar de IT. Hij vliegt naar Saoedi-Arabië om een contract te verkopen aan de koning, die ergens in de woestijn een metropolis uit de grond stampt. Of nou ja, dat gaat hij doen. Een keer. Vooralsnog is het een zandvlakte. Hun hypermoderne presentatie met hologram moeten Alan en zijn team doen vanuit een tent. Maar het wifi-signaal werkt niet, de airco valt uit, er is geen eten en de koning blijft weg.

In het eerste deel van het boek (en de film) gebeuren er vooral veel dingen niet. In literatuur werkt dat. Wim Kayzer schreef met De waarnemer een boek waarin 600 pagina’s lang dingen niet gebeuren en ook in Cormac McCarthy’s Suttree gebeurt in ruim 500 pagina’s vrij weinig. Maar waar een boek je rond kan laten waren in het brein van de hoofdpersoon, daar is film tot op zekere hoogte veroordeeld tot een benadering van buitenaf. En omdat regisseur Tom Tykwer toch ook de vaart erin wil houden en vooral nadruk legt op het repetitieve karakter van Alan’s dagen, voelen we nooit echt die verlammende ledigheid die bezit van hem heeft genomen.

En juist die is zo cruciaal voor het begrip van wat Alan allemaal overkomt daar in die lege zandbak. Zoals het vreemde gezwel dat hij plots ontdekt op zijn rug of de connectie die hij voelt met de vrouwelijke arts die hem onderzoekt. Mijn scepsis over het verfilmen van het boek komt voort uit het feit dat alles aan het boek symboliek is, een symboliek die literair van aard is. Omdat een aanzienlijk deel daarvan verloren gaat bij de vertaling naar film blijft wordt de plot ineens belangrijker. Maar die doet er nu juist op zichzelf niet toe.

Tekenend is bijvoorbeeld een sequentie waarin Alan met zijn “chauffeur” Youssef ("Alexander Black") naar diens geboortedorp in de bergen gaat. In het boek een vrij lange passage, waarin een aantal cruciale dingen gebeuren. Die zijn allemaal gesneuveld in de verfilming. Op zich is dat geen probleem. Het probleem is dat het uitstapje er nu überhaupt nog in zit. De scènes zoals die nu in de film zitten, hebben nauwelijks betekenis. Maar die redenatie doorzettend kom je tot de onvermijdelijke conclusie dat de hele film iets overbodigs heeft.

Ik ben ervan overtuigd dat ook voor mensen die het boek niet gelezen hebben de film dat gevoel van missende urgentie oproept. Wat overigens niet betekent dat er niets te genieten valt. Tykwer toont al sinds zijn doorbraak Lola Rennt te beschikken over een hoop visuele flair en ook Hologram for the King ziet er fantastisch uit, met mooie beeldvondsten en sterke montage (dan heb ik het overigens niet over dat totaal overbodige en irritante begin). Daarnaast kan de film leunen op een erg fijne hoofdrol van Tom Hanks.

Wellicht mede aangezet door de heerlijke komische timing van Hanks zet Tykwer flink in op komedie. Het verhaal dat verteld wordt, met al dat wachten en al die herhaling, is dan ook bijna Beckettiaans absurd. Maar door het te benaderen als komedie, blijft Hologram for the King steken op dat niveau. De duistere ondertoon die onder Eggers’ regels sluimerde en soms even de kop opstak is in Tykwer’s verfilming nagenoeg verdwenen en dat levert een film op die vermakelijk is, maar ook snel vergeten.