LytseJehanne..
13-10-2001 | "A.I. (Artistieke Incompetentie)" A.I. (Artificial Intelligence): een veelbelovende titel; dat lijkt een gerechtvaardigde stelling. Maar zoals uit bovenstaande toevoeging al duidelijk wordt, beantwoordt de film in de meeste aspecten niet de verwachtingen.
Het had een film moeten worden van twee van de meest opmerkelijke regisseurs uit de filmwereld. Kubrick schreef de screenplay, maar ondervond dat hij op bepaalde punten (special effects) kennis te kort kwam. Dat was de reden dat hij contact zocht met Steven Spielberg, die met films als ET en Jurassic Park duidelijk had laten zien tot wat voor dingen hij in staat was. Helaas overleed Kubrick terwijl de film nog slechts een concept was . Spielberg leek de aangewezen persoon om het werk af te maken aan de hand van het boek Super Toys Last All Summer Long, van Brian Aldiss, en de aantekeningen voor de screenplay die Kubrick kad gemaakt.
* degenen die de film nog willen gaan zien worden aangeraden niet verder te lezen *
De film begint met een introductie van A.I.: mecha’s (robots) zijn de oplossing die men in de nabije toekomst heeft gevonden voor het tekort aan grondstoffen; immers, buiten hun productie doen zij geen beroep op de schaars geworden grondstoffen. De voice over, die een en ander uit de doeken doet, irriteert vanaf het eerste moment, maar is verdedigbaar als de meest practische manier om het ontstaan van A.I. te verklaren.
Vervolgens maakt de toeschouwer kennis met een bevlogen wetenschapper, die het idee heeft opgevat om robots te bouwen die daadwerkelijk kunnen liefhebben. Mecha’s waren tot op dit moment wel in staat om zelfstandig te functioneren en te leren, maar houden van was hen niet bekend: de wereld bestond slechts uit definities. Hier dringt zich de vraag op of het mogelijk is om emotieloze, maar wel zelfdenkende en –lerende, robots te maken.
Via een tijdsprong in de film maken we kennis met een gezin waarvan het zoontje in coma ligt. Vanwege deze situatie worden zij geselecteerd als proefpersonen voor de eerste mecha die kan liefhebben. Hoewel enigzins voorspelbaar vindt er toenadering plaats tussen de moeder (die in eerste instantie afwijzend is) en David, de mecha. Op een gegeven moment besluit de moeder zelfs de ‘houden-van’ routine in David te activeren. Het concept van de liefhebbende robot wordt hiermee wel enigzins geweld aangedaan, omdat het hierdoor voorkomt alsof het een kwestie van programmeren is. De crux in dit deel van de film komt op het moment dat het zoontje bijkomt uit zijn coma, en terugkomt naar huis. De ouders worden geconfronteerd met David, die door de vader plotseling wordt gezien als overbodig, terwijl de moeder wel degelijk ook gevoelens voor hem heeft ontwikkeld. Er worden zinnige punten gemaakt ten aanzien van de ethische kant van A.I. en de verantwoordelijkheid van ‘scheppers’ en ‘ouders’. Er wordt besloten David achter te laten in een bos, om hem te redden van destructie (want eenmaal geactiveerde mecha’s kunnen niet opnieuw worden geprogrameerd). Kubricks stempel is overduidelijk: hij had een duistere kijk op de menselijke aard (denk aan films als Eyes Wide Shot, en A Clockwork Orange), en in deze fase rammelt hij aan de kooi van je geweten. Spielberg is een meer optimistische regisseur: denk aan films als ET en Close Encounters of the Third Kind, zelfs in films als Schindler’s List is dat merkbaar. Gedurende de film blijft dit verschil pijnlijk duidelijk.
Het thema detachment wordt verder uitgewerkt in deel twee van de film: een spectaculaire, maar wel gechargeerde, flesh fair (waar robots terecht worden gesteld door mensen als viering van het leven en uit angst voor AI) zorgt voor een tempoversnelling. Hoe wel het idee goed uit de pen van Kubrick kan komen, is de cinematografische uitwerking duidelijk Jurassic Park. Het verhaal verandert in een modern Pinokkio (wat ook tijdelijk de werktitel van Kubricks screenplay was), waarin David op zoek gaat naar de Blue Fairy, die hem zal kunnen veranderen in een echte jonge. Hij doet dit in de overtuiging dat daarmee zijn ‘moeder’ van hem zal gaan houden. Wederom een mooi idee: een robot die een droom najaagt, maar het tempo van de film keldert, en scenes lijken tergend langzaam te verlopen. Een aardige bijrol voor Gigolo Joe en Teddy the Bear (duidelijk een familiefilm karakter geintroduceerd door Spielberg), maken de film in dit deel nog enigzins de moeite waard. Een hint van Kubrick komt weer boven drijven op het moment dat David kennismaakt met zijn schepper, tijdens zijn zoektocht naar de Blue Fairy. Dit speelt zich af ‘aan het einde van de wereld’. Wrang genoeg is dit gesitueerd in Manhattan (ondergelopen door het smelten van de ijskappen), met skyline-dominerend de Twin Towers van het voormalig WTC. In zekere zin valt er wat voor te zeggen dat dit er niet uit ge-edit is, maar toch ben ik van mening dat scenes van vliegtuigen die tegen gebouwen vliegen, en David die in een poging zelfmoord te plegen van een wolkenkrabber springt, voor veel betrokkenen erg pijnlijk zal zijn.
In een verdronken pretpark vindt David vervolgens een beeld van de Blue Fairy aan wie hij tot in de eeuwigheid zijn bede om mens te mogen worden blijft herhalen. Om een of andere reden heeft Spielberg het nodig geacht om daarvoor het voertuig waarin David zich bevond klem te laten raken onder een instortend reuzenrad. De noodzaak hiervan is volstrekt onduidelijk, en ik denk dat de impact van de scene alleen maar groter was geweest als David uit eigen beweging bij de fee was gebleven. Spielberg lijkt enigzins gefixeerd op de (overigens fraai geconstrueerde) special effects.
In het boek van Aldiss en de screenplay van Kubrick gaat het verhaal verder na duizenden jaren. David wordt ontdenkt door geavanceerde mecha’s, die – nadat ze hem hebben ‘gereanimeerd’ – via hem leren over het menselijke ras, dat inmiddels is uitgestorven. In de film is dit hele concept vernaggeld. Spielberg doet de mecha’s op aliens a la Close Encounters lijken; hij lijkt zich niet te kunnen ontworstelen aan zijn vriendelijke-buitenaardsen-complex. De film verzand in cliché shots en het filmische eposwat de film had kunnen zijn, en waarvan je hier en daar glimpen opvangt, is nu definitief van de baan. Daarnaast zit de film in dit derde en laatste deel vol fouten. De watermassa’s bijvoorbeeld zijn bevroren, maar van volumeverandering is niks te merken. De meeste gebouwen zouden door het uitzetten van het ijs zonder twijfel vermorzeld zijn, en de skyline zou er in ieder geval anders uit moeten zien. De mecha/aliens spreken eerst een apart soort taal, maar later (ook in afwezigheid van David, wat het had kunnen verklaren) blijken ze onderling Engels te spreken. En dan zijn er nog de wetenschappelijke onwaarschijnlijkheden: David’s droom blijkt uit te komen als de aliens hem vertellen dat ze personen uit het verleden terug kunnen halen aan de hand van hun DNA. Dit gegeven is al erg onwaarschijnlijk, omdat DNA geen enkele informatie bevat over herinneringen en dergelijke, maar het geheel wordt pas echt erg wanneer medegedeeld wordt dat ze er vanwege de wetten in ruimtetijd, de betreffende persoon slechts voor een dag terug kunnen halen. Een geforceerd en nodeloos langdradig einde, in volmaakte Hollywood cliches, waarbij David nog een dag samen kan zijn met zijn moeder; daarna kan hij rustig inslapen, gaan alle lichten een voor een uit en geeft de voiceover nog eens even nodeloos commentaar.
Eigenlijk is er na een dergelijk einde maar een reactie mogelijk: het weglachen van de plaatsvervangende schaamte...
De film heeft qua special effects duidelijk veel aan Spielberg te danken, maar de invloed van een cynischer regisseur ontbreekt. De impact is minder dan een Kubrick film. Het doet je afvragen wie de film (al dan niet in samenwerking met Spielberg) had kunnen regisseren. Polanski schiet me te binnen als goeie kandidaat, of misschien David Lynch of Spike Lee. De film zou dan ongetwijfeld scherper zijn geweest.
Al met al heeft Spielberg een film gemaakt die je doet zwemmen in ondiep water, leuk om je even te vermaken. Maar ik
kan me niet aan de indruk onttrekken dat wanneer Kubrick de film in zijn geheel had gemaakt hij de toeschouwer had laten duiken, visioenen had laten zien en naar adem happend weer boven had laten komen. |
