'De eerste vrouw die open schreef over haar seksualiteit'

Martin Provost herontdekt Violette Leduc

Schrijfster Violette Leduc wordt herontdekt in Frankrijk. Regisseur Martin Provost maakte een film over de vrouw die na de Tweede Wereldoorlog furore maakte door over abortus, lesbisch verlangen en vrouwelijke seksualiteit te schrijven. Zij werd een bekende persoonlijkheid maar zij ging gebukt onder haar uiterlijk. BiosAgenda sprak de regisseur tijdens een korte promotietoer in Nederland.

10-1-2014 Door: Bioscoopagenda

Violette Leduc kleedde zich altijd als een filmster. Ze had een lichaam dat wedijverde, volgens kenners uit die tijd, met dat van Marlene Dietrich. Maar haar gezicht stak lelijk af tegen haar mooie lijf. Succesauteur Simone de Beauvoir omschreef Leduc ooit als: "De lelijkste vrouw die ik ooit gezien heb!".
Regisseur Martin Provost is meedogenloos: actrice Emmanuelle Devos moet daarom tijdens de opnameperiode elke dag 3 uur in de schminck om "de lelijke neus" opgeplakt te krijgen, daarna pas mag ze de filmset op. Provost weet dat de schrijfster op latere leeftijd van alles heeft laten verbouwen met de toen nog ruwe techniek van plastische chirurgie, dus hij gaat dit thema vooral niet uit de weg.

Namens BiosAgenda interviewt Khadra Mahamoud de Franse regisseur in restaurant Diehl in Arnhem, vlak voor een Q&A in Filmhuis Focus in dezelfde stad.

Khadra Mahamoud: Welkom meneer Provost! Bedankt dat u ons wilt ontvangen. U hebt een film gemaakt over Violette Leduc. Wij willen graag wat meer weten over die film.
Martin Provost: Inderdaad! Voor het maken van deze film heb ik een andere film gemaakt, Séraphine, waarbij ik René de Ceccatty heb ontmoet. Hij had al een roman gepubliceerd en hij vroeg me of ik Violette Leduc kende. Ik zei 'Nee' en hij zei dat ik een film over haar moest maken. Hij had een mooie tekst over Séraphine geschreven. Ik ontdekte Violette Leduc en wist toen dat ik een tweede film moest maken, over een vrijwel onbekende vrouw: Violette Leduc.

[Als u meer wilt weten over Violette: zij is een schrijfster, geboren aan het begin van de vorige eeuw. Haar vader was de zoon van een edelman uit het noorden van Frankrijk, haar moeder was hun huishoudster. Ze werd zwanger van de zoon des huizes, zoals vaak gebeurde, en besluit het kind te houden. Ze voedt het alleen op: Violette. Die droomt er haar hele leven van schrijfster te worden.]

VASTHOUDEND EN STERK

Als ze 40 is begint de film. Ze ontmoet dan Maurice Sachs, een bekende schrijver in die tijd. We hebben het over Saint Germain des Prés, in de jaren '40 net voor de oorlog. Sachs zegt tegen Violette dat ze moet schrijven en hij dwingt haar daartoe. Als hij haar werk leest is hij zo onder de indruk dat hij zegt: 'Arme Violette, er zit maar een ding op; je moet nog meer schrijven!' Violette belooft hem: 'De rest van mijn leven zal ik drie pagina's per dag schrijven.'
Het is het begin van de oorlog en Maurice Sachs, moet u weten, was een duistere figuur. Hij verlaat Violette en wordt collaborateur van de Duitsers. Hij wordt uiteindelijk vermoord in Duitsland. Violette keert na de oorlog terug naar Parijs en heeft nog maar één doel, een obsessie: ze wil Simone de Beauvoir ontmoeten en haar haar eerste boek geven, 'L'Asphyxie'. Ze is zeer vasthoudend en heel sterk, en het lukt haar.

KM: U legt meer nadruk op haar weg als debuterend schrijfster en minder op haar liefdesleven. Waarom is dat?
MP: Wat mij interesseert is de creatie net zoals in de film Séraphine. Wat is dat, de literaire creatie? De creatie van bijvoorbeeld een schilderij is duidelijker. Ik wilde me zo dicht mogelijk bij het mysterie van de literaire creatie begeven. Daartoe wilde ik Violette volgen vanaf het moment dat ze besluit te schrijven op aandringen van Maurice Sachs. Vervolgens haar gepassioneerde en zeer complexe relatie met Simone de Beauvoir en tot slot haar roem die pas zeer laat kwam, na een verblijf in een psychiatrische inrichting. De persoon die ze na de jaren '60 is geworden, na de publicatie van La Bâtarde in 1964, is enorm succesvol. Die persoon interesseert me minder. Ze heeft nog meer boeken geschreven, ze werd een publiek figuur, ze werd gekleed door de grote couturiers van toen, ze schreef reportages voor de film. Ze was een bekend figuur in het Parijs van die tijd. Maar die Violette raakt me dus minder.

GEBUKT ONDER ENORME EENZAAMHEID

KM: U zegt dus dat u meer geïnteresseerd bent in haar natuurlijk leven.
MP: Als je het werk van Violette Leduc leest, word je door twee dingen geraakt. Het eerste is dat ze voor haar tijd een leven in schande leefde, ze was de eerste vrouw die openlijk schreef over haar seksualiteit. Ze was biseksueel, ze had relaties met mannen, en met vrouwen. Ze heeft verteld over haar abortus, die toen nog verboden was. Ze was gepassioneerd en avantgardistisch. En tegelijkertijd was ze zeer eenzaam. Dat ontroert me. Ze schreef zo goed over seksualiteit en tegelijkertijd was ze erg eenzaam. Ze woonde alleen in een klein appartement in het 11e arrondissement in Parijs. Dát is wat ik in de film heb willen laten zien, wat eenzaamheid is voor een auteur en hoe die onmisbaar is voor een auteur. Dat is wat de film laat zien.

Als je Leducs romans leest, ben je onder de indruk van haar vriendelijkheid als ze vertelt over haar buren, over de winkeliers, over het leven in het algemeen. En als je tussen de regels door leest, zie je ook haar grote eenzaamheid. Dat heb ik willen tonen, en dat zit ook visueel in de film.

HERONTDEKKING

KM: In een interview dat ik op internet heb gezien zegt u dat u hoopt dat deze vrouw herontdekt zal worden. U wilt dat het publiek haar ontdekt, Violette Leduc.
MP: Inderdaad. Ik was zo onder de indruk toen ik haar werk voor het eerst las, en daarna weer, toen het hele oeuvre ontdekte. La Famé, haar tweede boek, dat een liefdesverklaring is aan Simone de Beauvoir! Dat was zeer dapper toen, ook van Simone de Beauvoir dat ze geaccepteerd heeft dat het werd gepubliceerd. Violette Leduc was haar hele leven verliefd op Simone de Beauvoir, die haar altijd op afstand heeft gehouden. Verder was Violette een behoorlijk gecompliceerde vrouw en ze werd op het einde zeer ziek. Het is een geschikt personage voor een film. Ze heeft een innige relatie met de boeken die ze schrijft. Ze is zelf aanwezig in haar boeken, ze ensceneerde haar persoonlijke leven, wat toentertijd niet kon. Het was toen not done om over je persoonlijke leven te schrijven. Daarom is zij zo'n belangrijke figuur in de literatuur en daarom moeten we haar vandaag de dag herontdekken.

WOII IN BEELD

KM: Een groot deel van de film speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe hebt u die in beeld gebracht?
MP: Ik laat er niet veel van zien. De scenes spelen zich af in bijvoorbeeld een limousine. Ik laat eerder de relatie met Maurice Sachs zien, dan de oorlog zelf. Zij maken de oorlog niet echt mee in de film. Ik leg de nadruk op de relatie met de literatuur zien. En in die isolatie is ook een sterke relatie met de natuur, met het organische. Ik laat zien hoe de natuur creëert. De film speelt zich af in Parijs dat door de Duitsers bezet is, maar dat wordt slechts oppervlakkig getoond, door bijvoorbeeld de zwarte markt, overigens een beschamend iets. Violette Leduc werkt in die omgeving, anders had ze niet kunnen overleven.

VROUWBEELD

KM: U kiest voor uw films altijd een bepaald type vrouwen.
MP: Séraphine en Violette zijn twee films die samenhang vertonen. De hoofdpersonages zijn uitzonderlijk en zijn onterecht vergeten. Daarom is het zo belangrijk deze films te maken. Dat hangt ongetwijfeld met mijn karakter samen. Ik ben opgevoed door mijn moeder en mijn zus, mijn grootmoeder was zeer aanwezig, Ik werd omgeven door vrouwen. Ik was me dus al op zeer jonge leeftijd bewust van de onrechtvaardigheid die vrouwen werd aangedaan en van hun moeilijke positie in de samenleving.

KM: U vertelde dat u bent opgevoed door vrouwen en dat u zich bewust bent van het onrecht dat vrouwen ondervinden.
MP: Ja, ik ben me altijd bewust geweest van wat er om me heen gebeurde, van het verschil dat er was in mijn jeugd tussen de man en de vrouw. Ik herinner me bijvoorbeeld het visitekaartje van mijn vader, ik geloof dat dat nu nog steeds zo is, daar stond 'Meneer en mevrouw' op en dan de voornaam en achternaam van mijn vader. Waar was mijn moeder? Zij was alleen maar 'de vrouw van meneer Provost'. Dat heeft mij altijd vreemd geleken.
Mijn moeder was financieel volledig afhankelijk van mijn vader. Daar heeft ze veel onder geleden. Dat is veranderd. Daarvoor moest gevochten worden. Simone de Beauvoir was de eerste die zei dat de vrouw bevrijd zou worden als ze financiële vrijheid zou kennen. En dat hing af van de mannen, van het geld van de mannen. Zij moesten dat toestaan. Het was een gevaarlijke zaak. 'La lettre d'un jeune poet' gaat over de revolutie die de vrouwen tot stand moesten brengen.

En ook vandaag de dag, in 2013/14 is het nog actueel. Er zijn nog steeds landen waar de vrouw in de val zit. Er is nog steeds geen gelijkheid, de salarissen voor mannen en vrouwen zijn nog niet gelijk. Het gevecht is nog niet voorbij, het moet nog voortgaan. Violette was een van de eerste vrouwen die, niet helemaal bewust geloof ik, schreef over haar seksualiteit, haar lichamelijkheid. Wat het betekent naar een vrouw te verlangen. Wat vrouwelijke seksualiteit is. Ze heeft bewonderenswaardige dingen geschreven, in de jaren '40, wat interessant is voor die tijd.

KM: Dank u wel!

Vertaling: Ineke de Kort